نمیتوان انکار کرد که بخشی از احساس یا تصویر ذهنیای که از پدیدهها داریم، به نامشان ارتباط مییابد. این که نام یک پدیده تا چه حد با ماهیت آن سازگار است، موضوعی است مهم و قابل تأمل.
هم بدین دلیل است که نهادن نامهای نیکو بر اشخاص و یادکردن آنها با نامی که خود میپسندند، از وظایف اجتماعی انسانهاست و از جمله آداب معاشرت دانسته میشود.
مسلماً وقتی پای یک قوم، طایفه یا ملت به میان میآید، قضیه حساسیت بیشتری مییابد، بهویژه اگر آن قوم، طایفه یا ملت با ما پیوندی دینی، زبانی، تاریخی و فرهنگی داشته باشد و ما را نیازمند مراوده و ارتباط دایمی بسازد.
با این وصف هیچ بیجا نیست اگر ما مردم افغانستان از همزبانان ایرانی خویش انتظار داشته باشیم که نام کشور و مردم ما را با دقت و درستی به کار برند. این انتظاری است که تا کنون به تمام و کمال برآورده نشده است و بسیاری از مردم افغانستان از این که در گفتارهای روزانهی مردم و حتی گاه رسانههای ایران، با عبارت «افاغنه» یاد میشوند، ناخشنود هستند.
واقعیت امر هم این است که کاربرد عبارتهایی همچون «افاغنه» و «افغانی» و در شکل محاورهایاش «افغونی»، خالی از بار تحقیر و تخفیف هم نبوده است. به همین سبب هرگاه نیمه ناخوشایند حضور مردم افغانستان در ایران مورد نظر بوده است، کاربرد این کلمات بیشتر شده است.
اما به راستی نام درست این کشور و این ملت چیست؟ و مردم ایران، به ویژه رسانهها که وظیفه حساستری در این امور دارند، باید چه نامهایی را به کار برند؟
«افاغنه» موهنترین نامی است که میتوان به مردم افغانستان داد، به ویژه با توجه به سابقهی تاریخی این نام در قضایای حملهی هوتکیان به اصفهان و براندازی سلطنت صفوی. به همین دلیل، این نام حتی اگر با نیت تحقیر و توهین هم به کار نرفته، همواره این اثر را داشته است.
اما «افغانی» ضمن این که خالی از تحقیر نیست، از نظر دستوری هم ایراد دارد، چون «ی» نسبت را نمیتوان به قوم اضافه کرد و از آن، گروهی از مردم را در نظر داشت. در این مورد استاد ابوالحسن نجفی در کتاب ارزشمند «غلط ننویسیم» میگوید: «اهل کشور افغانستان را باید افغان بنامیم و نه افغانی، چنان که اهل کشور ترکیه و استان کردستان را ترک و کرد مینامیم و نه ترکی و کردی.»(۱) کلمهی «افغانی» در واقع واحد پول افغانستان است.
پس نام درست برای ملت افغانستان چیست؟ قانون اساسی افغانستان کلمهی «افغان» را پیشنهاد میکند: (بر هر فردی از افراد ملت افغانستان کلمهی افغان اطلاق میگردد.»(۲) پس در مراجع رسمی، دیپلماتیک و رسانهای، کاربرد کلمهی «افغان» برای اتباع این کشور بلامانع است.
ولی نباید از نظر دور داشت که در نظر گروه وسیعی از مردم افغانستان، کاربرد «افغان» هم خالی از اشکال نیست، چون نام قوم «افغان» (پشتون) را تداعی میکند که فقط یکی از اقوام این کشور است و انتساب همه مردم افغانستان به این قوم، خالی از اشکال نیست. مثل این که همه مردم هندوستان را «هندو» بنامیم.
