این مطلب در سال ۱۳۸۴ نوشته شده و در سایت بیبیسی منتشر شده است.
***
«تاریخ ارتباطات در افغانستان» عنوان کتابی است که به تازگی در مشهد منتشر شده و مؤلف آن، بصیراحمد حسینزاده پژوهشگر و روزنامهنگار مهاجر افغان مقیم ایران است.
این کتاب ۱۵۰ صفحهای، با طرح جلد و صفحهآرایی وحید عباسی منتشر شده است، در شمارگان ۱۵۰۰ نسخه و قطع رقعی. ناشر آن، مؤسسۀ خیریۀ شهدا افغانستان است و این پدیدۀ خوشایندی است که به تازگی بعضی از مؤسسات خیریه، در کنار امور خدماتی رایج، به چنین فعالیتهایی هم عنایت میکنند. از این گذشته، هزینۀ کتاب را یک خانوادۀ نیکوکار (پسران زارع) تقبل کردهاند و این هم جای خرسندی دارد که خیرین جامعه، کمکم به امور ماندگارتر و عمیقتر هم راغب میشوند.
تاجایی که نگارنده خبر دارد، این اولین کتابی است که در افغانستان در این موضوع منتشر میشود و از این نظر، میتوان کتاب حاضر را بااهمیت و بدیع تلقی کرد.
سیمای محتوایی کتاب را میتوان با مروری بر عناوین فصلهای آن بازنمود: «ارتباطات پستی در افغانستان»، «راههای افغانستان» و «تلفن و تلگراف در افغانستان» که البته هر فصل، زیرمجموعههایی نیز دارد. علاوه بر اینها، پیوستهای مفیدی هم در این کتاب گنجانده شده است؛ اصطلاحات پست و نامهرسانی، نامنامه (شامل نام جایها و نام افراد) و تصویرها. در این آخرین بخش، نقشههایی از راههای زمینی و هوایی و تصویرهایی رنگی از جادههای این کشور با یک مجموعه از تمبرهای افغانستان از دیرباز تا کنون، دیده میشود.
به گمان نگارنده، مهمترین و جذّابترین فصل این کتاب، همان «ارتباطات پستی در افغانستان» است که حدود نیمی از کتاب را دربرگرفته است. حسینزاده در این بخش، پست و نامهرسانی در افغانستان را از دورترین عصرها (دورۀ هخامنشی) تا دورۀ اسلامی و هجوم مغول تا عصر حاضر بررسی کرده است. بخش قابلتوجهی از این فصل نیز بررسی تمبرهای پستی افغانستان است که این نیز به نظر میرسد نخستین تحقیق در این موضوع باشد.
به همین نسبت، فصلهای دوم و سوم کتاب (راهها، تلفن و تلگراف) قدری لاغرتر و اجمالیتر به نظر میآیند. گویا کمبود مدارک و منابع مکتوب در این زمینه، مؤلف را ناچار کردهاست که به یک سیر گذرا در این امور بسنده کند. همچنان به نظر میآید که مؤلف به هر دلیلی نتوانسته است در این فصلها، اطلاعاتی تازه و روزآمد فراهم کند. چنین است که دربارۀ راهها و تلفن و تلگراف در دو یا سه دهه پیش تا امروز، مباحث کتاب تاحدّی مجمل و مختصر است. مثلاً روایت نویسنده از تاریخ تلفن در افغانستان، فقط تا دورۀ حکومت محمدداوود خان ادامه مییابد. اینهمه، شاید به واسطۀ نابسامانی وضعیت ارتباطات در کشور و تداوم جنگها بوده باشد که دسترسی محققان به منابع مکتوب و مستند را دشوار کرده است.
خالیگاه دیگری که باز به همین ترتیب، در کتاب به چشم میخورد، وضعیت ارتباطات نوین، بهویژه ارتباطات الکترونیکی در چندسال اخیر است که نویسنده، فقط در اواخر فصل «تاریخ تلگراف و تلفن» به اجمال اشارتی به آن کرده است.
با این همه، هیچ منکر نمیتوان شد که گردآوردن چنین کتابی در موضوعی که تاکنون کمتر بدان پرداختهشده است، در محیط مهاجرت و با عدم دستیابی به منابع و مدارک کافی، کاری ستودنی است.
«تاریخ ارتباطات افغانستان» از لحاظ فنون کتابآرایی نیز اثری درخور توجه است. طرح جلد جذاب و صفحهآرایی ، چاپ و صحافت مرغوب و کاملبودن اطلاعات جنبی کتاب از قبیل شناسنامه و مقدمه و پیوستها، این کتاب را از لحاظ معیارهای چاپ و نشر، اثری مطلوب نشان میدهد.
چنان که از آگهی آخر کتاب بر میآید، بصیراحمد حسینزاده چند کتاب دیگر نیز آمادۀ چاپ دارد، همچون «زنان، سنّت و تجدد»، «ظهور و افول ایدئولوژی»، «دلتنگیها» و «مهتابرو».
